Τυνησία: το νόημα μιας εξέγερσης



Ο Alex Callinicos εξετάζει τη φύση της εξέγερσης  στην Τυνησία και τις δυνατότητες η εξέγερση να εξελιχθεί σε αμφισβήτηση του καπιταλισμού.

Η επανάσταση  στην Τυνησία έχει με δραματικό τρόπο ανατρέψει ό, τι περνούσε ως ομαλότητα στον αραβικό κόσμο. Παρά τις τεράστιες οικονομικές ανισότητες, τη μισητή κυριαρχία του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ, και τις συχνές δολοφονίες, η περιοχή χαρακτηρίζεται από εκπληκτική πολιτική στασιμότητα.

Οι δύο πιο σημαντικές αραβικές χώρες κυβερνιούνται από άνδρες που βρίσκονται στην όγδοη δεκαετία της ζωής τους. Ο βασιλιάς Αμπντουλάχ είναι ο τελευταίος ηλικιωμένους γιος του ιδρυτικού μονάρχη της Σαουδικής Αραβίας, του Ιμπν Σαούντ. Ο Χόσνι Μουμπάρακ γιορτάζει το 30ο έτος του ως πρόεδρος της Αιγύπτου, και προετοίμαζε το γιο του Γκαμάλ για να τον διαδεχθεί.

«Ο Αραβικός τρόπος διακυβέρνησης» συζητείται ευρέως στην πολιτική ατζέντα για τη Μέση Ανατολή, αλλά η βίαιη καταστολή τον κράταγε συχνά στο σκοτάδι. Σήμερα όλα αυτά άλλαξαν, στην Τυνησία, ο λαός μίλησε στους δρόμους με αποφασιστικότητα.

Η ανατροπή του πρώην προέδρου Ζιν αλ-Αμπιντίν Μπεν Αλί ακολούθησε ένα κλασικό επαναστατικό μοτίβο.

Το βαθύτατα διεφθαρμένο καθεστώς του κυβέρνησε με ένα μείγμα εξαγοράς και τρόμου. Το καθεστώς έπεσε θύμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που περιέκοψε τις εξαγωγικές αγορές και ώθησε τις τιμές των τροφίμων στα ύψη.

Η Παγκόσμια Τράπεζα επαινούσε την Τυνησία για «αξιοσημείωτη πρόοδο, για δίκαιη ανάπτυξη που καταπολεμά τη φτώχεια και την επίτευξη καλών κοινωνικών δεικτών», ωστόσο το επίσημο ποσοστό ανεργίας έχει κολλήσει στο 14% την τελευταία δεκαετία.

Η ανεργία των νέων υπολογίζεται ότι είναι πολύ υψηλότερη, γύρω στο 40% σε όλη τη χώρα, ένα εκρηκτικό ζήτημα για την Τυνησία, όπου το 42% του πληθυσμού είναι κάτω των 25.

Τι μετατρέπει τις οικονομικές ανισότητες σε πολιτική κρίση;

Όπως συμβαίνει πολύ συχνά ένα μικρό περιστατικό προκάλεσε την πυροδότηση της εξέγερσης, η αυτοκτονία ενός άνεργου πτυχιούχου, του Muhammad Bouazizi, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κατάσχεση των λαχανικών που πουλούσε.

Η οικονομική μιζέρια αναμίχθηκε με τον θυμό για την κτηνωδία και τη διαφθορά του καθεστώτος. Το αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσουν μαζικές διαδηλώσεις.

Το καθεστώς αντέδρασε αρχικά με καταστολή. Όταν αυτό απέτυχε, προσπάθησε κάνοντας παραχωρήσεις. Όταν και  αυτές απέτυχαν, ο Ben Ali υποσχέθηκε να παραιτηθεί το 2014. Μια ημέρα αργότερα, παραιτήθηκε και εγκατέλειψε τη χώρα.

Η εξέγερση από τα κάτω διέσπασε τις δυνάμεις του καθεστώτος. Η κρίσιμη καμπή επήλθε όταν η Γενική Ομοσπονδία Εργατών της Τυνησίας (UGTT), μέχρι τότε ενσωματωμένη στους μηχανισμούς του καθεστώτος, διέρρηξε τους δεσμούς της με το καθεστώς συμμετέχοντας στις διαδηλώσεις, διοργάνωσε τον αποκλεισμό του υπουργείου Εσωτερικών και προκήρυξε γενική απεργία.

Για να διαφυλαχθεί η υπάρχουσα δομή της εξουσίας, ο Ben Ali έπρεπε να θυσιαστεί.

Ο διοικητής του στρατού αρνήθηκε να διατάξει πυρ κατά των διαδηλωτών. Φημολογείται ότι δεν απεδέχθη την απόλυση του και εξανάγκασε σε παραίτηση τον Ben Ali.

Σήμερα -για άλλη μια φορά κατά το κλασικό πρότυπο- το επίκεντρο του αγώνα έχει μετατοπιστεί στο αν θα επιβιώσει η ουσιαστική δομή του καθεστώτος. Οι διαδηλώσεις συνεχίζονται, και τώρα η απαίτηση είναι όλοι οι υπουργοί που ανήκουν στο κόμμα RCD του Ben Ali να εκδιωχθούν από τη νέα «κυβέρνηση εθνικής ενότητας» υπό τον Mohamed Ghannouchi.

Για άλλη μια φορά η UGTT έχει την ηγεσία, καλώντας σε διαδηλώσεις και γενική απεργία το περασμένο Σάββατο.

Σύμφωνα με τους New York Times, «η UGTT είναι η μεγαλύτερη θεσμική δύναμη και ασκεί πιέσεις για τη διάλυση της προσωρινής κυβέρνησης.

Η μικρή, νόμιμη αντιπολίτευση εκπροσωπείται στο υπουργικό συμβούλιο, και το παράνομο ισλαμικό κίνημα μόλις αρχίζει να ανασυντάσσεται».

Η Τυνησία ως παράδειγμα

Ποιο είναι το νόημα της επανάστασης στην Τυνησία; Ένα πράγμα είναι σίγουρο, δεν πρόκειται για τις «έγχρωμες» φιλοδυτικές επαναστάσεις που προωθούνται από τους νεοσυντηρητικούς των ΗΠΑ.

Το καθεστώς του Μπεν Αλί ήταν πρότυπο νεοφιλελεύθερου καθεστώτος.

Υπάρχει στο Facebook ένα «τείχος του αίσχους» γεμάτο εγκωμιαστικές δηλώσεις για το καθεστώς του Μπεν Αλί από εξέχουσες προσωπικότητες όπως ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, ο πρώην υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Ντόναλντ Ράμσφελντ, και ο Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Μπαν Κι-Μουν.

Η επανάσταση  στην Τυνησία είναι ένα πλήγμα στη δυτική κυριαρχία του αραβικού κόσμου. Ο φόβος ότι θα αποδειχθεί μεταδοτική έχει τρομοκρατήσει πολλά καθεστώτα.

Οι φοιτητές στην Υεμένη διαδήλωσαν το περασμένο Σαββατοκύριακο κατά του προέδρου Αλί Αμπντουλάχ Σαλέχ, ενός στενού σύμμαχου των ΗΠΑ, φωνάζοντας, «Ω, Ali, πήγαινε να βρεις τον φίλος σου Μπεν Αλί!»

Ο Larbi Sadiki του Exeter University γράφει, «οι δυτικοί εμπειρογνώμονες ασφαλείας θα πρέπει να αγοράσουν ίσως το Das Kapital του Karl Marx για να πάρουν μια γεύση της πραγματικότητας.

«Από την Τυνησία και την Αλγερία, στο Μαγκρέμπ  και την Ιορδανία, την Αίγυπτο και την Αραβική ανατολή, ο πραγματικός τρόμος που κατατρώει τον κόσμο, κλονίζει κοινότητες και έθιμα, συμπεριλαμβανομένου του γάμου, είναι ο τρόμος της κοινωνικο-οικονομικής περιθωριοποίησης».

Αυτό που είναι το άμεσο διακύβευμα στην Τυνησία σήμερα είναι η δυνατότητα πολιτικής επανάστασης.

Οι διαδηλωτές εξακολουθούν να γεμίζουν στους δρόμους και θέλουν μια αλλαγή του καθεστώτος όχι μόνο την απομάκρυνση του Ben Ali, αλλά την αλλαγή του πολιτικού συστήματος του οποίου προήδρευε.

Οι πολιτικές επαναστάσεις είναι κοινό γνώρισμα του σύγχρονου καπιταλισμού, από τη Γαλλία το 1830 και το 1848 μέχρι τις επαναστάσεις του 1989 που ανέτρεψαν τα σταλινικά καθεστώτα της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης.

Ωστόσο άφησαν άθικτο το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα -αυτό που ο Μαρξ αποκαλούσε τον τρόπο παραγωγής. Αντιπροσώπευαν μια πολιτική αναδιοργάνωσης του υπάρχοντος συστήματος, δεν ήταν κοινωνικές επαναστάσεις. Ο Κρις Χάρμαν, τότε εκδότης του Socialist Worker, περιέγραψε τις επαναστάσεις του 1989 ως «πλάγιες κινήσεις», από τη μία μορφή του καπιταλισμού στην άλλη.

Αλλά η αλλαγή του πολιτικού καθεστώτος θα είναι αρκετή για να ικανοποιηθούν οι τυνησιακές μάζες;

Οργή

Η Τυνησία είναι μια μικρή χώρα, με πληθυσμό 10,5 εκατομμυρίων περίπου. Αλλά είναι εξαιρετικά αστικοποιημένη, με το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες.

Η λαϊκή οργή επιδεινώθηκε από την παγκόσμια οικονομική κρίση που λειτούργησε ως όχημα προς την επανάσταση. Μια νέα κυβέρνηση και ένα δημοκρατικό σύνταγμα δεν θα λύσει τα προβλήματα. Υπάρχει ένας ομφάλιος λώρος που ενώνει οικονομία και πολιτική στην Τυνησία σήμερα.

Μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1905, ο Λέον Τρότσκι επισήμανε πως η πολιτική εξέγερση κατά του τσάρου Νικολάου ΙΙ, είχε την τάση να «μετασχηματίζεται» σε οικονομικούς αγώνες εναντίον των αφεντικών.

Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι η βιομηχανική εργατική τάξη ήταν στην πρώτη γραμμή του αγώνα για τον εκδημοκρατισμό της Ρωσίας. Τα δημοκρατικά πολιτικά αιτήματα συγχωνεύονταν με την οικονομική μάχη ενάντια στο κεφάλαιο, οδηγώντας προς τη σοσιαλιστική επανάσταση.

Ο Τρότσκι αποκάλεσε αυτή τη δυναμική «διαρκή επανάσταση». Αυτή η δυναμική κορυφώθηκε στη Ρωσία τον Οκτώβριο του 1917, όταν τα σοβιέτ, τα συμβούλια των εκπροσώπων των εργατών και των στρατιωτών, κατέλαβαν την εξουσία.

Είναι πολύ νωρίς να πούμε αν η Τυνησία θα γνωρίσει μια παρόμοια διαδικασία διαρκούς επανάστασης. Το γεγονός ότι η UGTT παίζει κεντρικό ρόλο έχει μεγάλη σημασία.

Φυσικά, οι ηγέτες των συνδικάτων που συνεργάστηκαν με τον Μπεν Αλί δεν αναζητούν κανενός είδους επανάσταση. Όμως, η πίεση για μία ολοκληρωτική εκκαθάριση του παλαιού καθεστώτος, μπορεί να απελευθερώσει τις δυνάμεις από τα κάτω που διαφεύγουν του ελέγχου τους. Όταν ένοπλοι υποστηρικτές του Μπεν Αλί προσπάθησαν να δημιουργήσουν χάος, οι άνθρωποι στις γειτονιές οργανώθηκαν και συνδέθηκαν μεταξύ τους για να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους.

Η προσπάθεια να εκκαθαριστεί το κράτος από τα κατάλοιπα της δικτατορίας μπορεί να ωθήσει προς μια επαναστατική κατεύθυνση.

Η μεγαλύτερη επαναστατική αναταραχή στη Δυτική Ευρώπη τα τελευταία 50 χρόνια ξεκίνησε στην Πορτογαλία, τον Απρίλιο του 1974 από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα με αριστερό προσανατολισμό.

Ένας από τους πρώτους στόχους των απελευθερωμένων μαζών ήταν η PIDE, η μισητή μυστική αστυνομία  του παλαιού καθεστώτος. Οι εργαζόμενοι χρησιμοποίησαν το νεοαποκτηθέν τότε δικαίωμα στην απεργία και μαζί τους ενώθηκαν οι στρατιώτες στους δρόμους.

Στην Τυνησία, η αστυνομία ήταν στην πρώτη γραμμή της προσπάθειας να συντριβεί η εξέγερση, ενώ ο στρατός παρακολουθούσε σε απόσταση. Αλλά το περασμένο Σάββατο, πάνω από 2.000 αστυνομικοί, μαζί με πυροσβέστες και μέλη της Εθνικής Φρουράς, φόρεσαν κόκκινα περιβραχιόνια και ενωθήκαν με τους διαδηλωτές.

«Είπαν ότι θέλουν να είναι με το λαό τώρα, θέλουν να είναι μέρος της επανάστασης», το Al Jazeera μετέδωσε από την Τύνιδα.

Όσο μεγαλύτερη είναι η διάσπαση στο εσωτερικό του μηχανισμών καταστολής του κράτους, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες για πραγματικό επαναστατικό μετασχηματισμό.

Αλλά αυτές οι ευκαιρίες εξαρτώνται επίσης από την εμφάνιση μιας μαζικής πολιτικής οργάνωσης με την απαραίτητη κατανόηση της κατάστασης.

Είναι αδύνατο για οποιονδήποτε εξωτερικό παρατηρητή να πει πόσο πιθανό είναι αυτό. Οι δυτικοί σχολιαστές έχουν εμμονή με την πιθανότητα το απαγορευμένο ισλαμικό κόμμα να αναλάβει την πρωτοβουλία.

Δεν υπάρχει τίποτα το αναπόφευκτο σε αυτό. Η Τυνησία έχει παράδοση μιας κοσμικής Αριστεράς που μοιάζει να έχει επιζήσει της μακράς δικτατορίας δεκαετιών.

Η αλήθεια είναι ότι μια επαναστατική διαδικασία έχει ξεκινήσει στην Τυνησία.

Το νόημά της -για το λαό της Τυνησίας, για τις άλλες αραβικές χώρες και για τον κόσμο- θα γραφτεί στους αγώνες.

Μετάφραση: Άγγελος Κ

Category: Χωρίς κατηγορία