Συνέντευξη του Francis Ford Coppola



Του ΛΟΥΚΑ ΚΑΤΣΙΚΑ στην Ελευθεροτυπία
 Μεστός σαν το κρασί που φτιάχνει ο ίδιος, ο Φράνσις Φορντ Κόπολα θυμάται τις απογοητεύσεις που γεύτηκε στη βιομηχανία του θεάματος και τις χαρές που πήρε από την οικογένειά του. Αποφασισμένος πια να μην υποχωρεί, μόλις παρουσίασε την πιο αυτοβιογραφική ίσως ταινία της ζωής του
 Πριν από δέκα χρόνια, όταν ο Φράνσις Φορντ Κόπολα συνειδητοποίησε ότι από ναυαρχίδα του μοντέρνου αμερικανικού σινεμά είχε καταλήξει να γίνει υπάλληλος των στούντιο, γυρίζοντας ταινίες κατά παραγγελία προκειμένου να ορθοποδήσει από το χείλος της χρεοκοπίας στο οποίο είχε βρεθεί στη δεκαετία του ’80, αποφάσισε να εγκαταλείψει τη σκηνοθεσία και να αφοσιωθεί στις προσοδοφόρες επιχειρήσεις παραγωγής κρασιού.

Μία δεκαετία μετά, το 2007, ο Κόπολα επανεμφανίστηκε πίσω από τις κάμερες, έχοντας επινοήσει για τον εαυτό του έναν ολοκαίνουριο και πολύ προσωπικό τρόπο να κάνει ταινίες. Μία από αυτές είναι το «Tetro», που παρουσιάστηκε πριν από μερικές μέρες σε ένα από τα πιο νεανικά προγράμματα του φεστιβάλ των Κανών, επιβεβαιώνοντας έτσι τους ισχυρισμούς του σκηνοθέτη ότι βρίσκεται στο κατώφλι μιας δεύτερης κινηματογραφικής νιότης. Χρησιμοποιώντας ως φόντο το σημερινό Μπουένος Αϊρες, το «Tetro» παρακολουθεί τις προσπάθειες δύο αδελφών να γεφυρώσουν το χάσμα που τους χωρίζει και να συμφιλιωθούν με το ταραχώδες παρελθόν της οικογένειάς τους. Η πρεμιέρα της ταινίας στάθηκε και η αφορμή για τη συνάντησή μας με τον ιταλοαμερικανό δημιουργό.

- Πριν από δεκαετίες κερδίσατε στις Κάνες τον Χρυσό Φοίνικα για το «Αποκάλυψη τώρα», βάζοντας έτσι τέλος σε ένα πολύπαθο σχέδιο που χρειάστηκε τρία χρόνια από τη ζωή σας. Τι θα λέγατε ότι άφησε πίσω της μια τόσο κοπιώδης εμπειρία;

«Με έπεισε να μην το βάζω κάτω! Χρηματοδοτούσα μόνος μια ταινία κόστους 32 εκατομμυρίων δολαρίων, βάζοντας ενέχυρο το σπίτι μου και όχι μόνο είχα το άγχος ενός φιλμ που με ξεπερνούσε αλλά βίωνα και την αγωνία του να μην καταλήξω στον δρόμο με την οικογένειά μου. Και μετά από τρία και περισσότερα εξαντλητικά χρόνια που ξόδεψα για να φέρω αυτή την ταινία εις πέρας, το Variety -το πιο δημοφιλές κινηματογραφικό έντυπο στον κόσμο- όχι μόνο δεν με επιβράβευσε, αν μη τι άλλο για την προσπάθειά μου, αλλά με αναθεμάτιζε για το ότι μπόρεσα να αποπειραθώ κάτι τόσο παράτολμο. Αυτό είναι το μάθημα που με δίδαξε το «Αποκάλυψη τώρα». Οπως και τότε που έκανα την ταινία, έτσι και τώρα, εξακολουθούμε να ζούμε σε έναν κόσμο τρομερών αντιφάσεων όπου κάθε θαρραλέα πρωτοβουλία αντιμετωπίζεται αν όχι με άρνηση, τουλάχιστον με καχυποψία. Δείτε τι συμβαίνει σήμερα στο σινεμά: Κανείς δεν βγαίνει να στηλιτεύσει το γεγονός ότι η ίδια κουρασμένη συνταγή δοκιμάζεται ξανά και ξανά, παράγοντας την ίδια πάντοτε ταινία. Οταν επιχειρεί, όμως, ένας άνθρωπος να κάνει κάτι διαφορετικό, κάτι που να εναντιώνεται στις συνήθεις νόρμες, αμέσως τον κατηγορούν όλοι ως πομπώδη και επιτηδευμένο».

- Οτιδήποτε σημαντικό συνέβη στην καριέρα σας μέχρι σήμερα θα λέγατε ότι το χρωστάτε στον «Νονό»;

«Η ταινία αυτή μου έδωσε το σπάνιο για τη νεαρή ηλικία που είχα προνόμιο του να μπορώ να κάνω ό,τι θέλω. Μέσα σε μια νύχτα απέκτησα περισσότερα χρήματα από οποτεδήποτε άλλοτε στη ζωή μου, όπως και τη δυνατότητα του να σκηνοθετώ ανενόχλητος από τις επεμβάσεις των στούντιο. Κάποτε αυτό, όμως, τέλειωσε. Γύρισα στα 1982 το »Μια μέρα, ένας Ερωτας» με δικά μου χρήματα και έχασα τα πάντα. Η ταινία υπήρξε παταγώδης αποτυχία κι εγώ χρεοκόπησα. Για ολόκληρη τη δεκαετία του ’80 και του ’90 προσπαθούσα να ορθοποδήσω.

»Συγκέντρωνα λεφτά από τις ταινίες που έκανα και τα έδινα στις τράπεζες. Μέχρι τα 50 μου ήμουν σκλάβος των στούντιο. Μου έδιναν οποιοδήποτε σενάριο τους ενδιέφερε κι εγώ τους το έκανα ταινία. Για δέκα χρόνια παραλάμβανα κάθε τέλος της εβδομάδας ένα τσεκ και ευχαριστούσα το αφεντικό του στούντιο στο οποίο δούλευα για το μισθό μου. Τον ευχαριστούσα γιατί χάρη σε αυτό το τσεκ μπορούσα να κρατήσω το σπίτι μου και να μην μου το κατάσχουν. Εφτασε όμως κάποια στιγμή όπου αναρωτήθηκα ποια ήταν πλέον η θέση μου στο σινεμά. Θα παρέμενα ένας σκηνοθέτης προς ενοικίαση; Ή θα αποτολμούσα να γυρίσω τις προσωπικές ταινίες που ονειρευόμουν από την εποχή που ήμουν μόλις 18 ετών;»

- Και τότε, το 1997, αμέσως μετά τον «Βροχοποιό», αποφασίσατε να αποσυρθείτε. Χρειάστηκε μια ολόκληρη δεκαετία μέχρι να επιστρέψετε στην σκηνοθεσία με το προπέρσινο «Youth Without Youth». Γιατί έπρεπε να μεσολαβήσει τόσος χρόνος;

«Κι όμως, στα δέκα χρόνια που μεσολάβησαν ανάμεσα στις δύο ταινίες, δεν επαναπαύτηκα ποτέ. Είχα γράψει για παράδειγμα το σενάριο για μια καινούρια κινηματογραφική διασκευή του »Πινόκιο» και ήμουν προετοιμασμένος να το γυρίσουμε. Ακολούθησαν όμως δυο χρόνια δικαστικής διαμάχης, γιατί τα δικαιώματα της συγκεκριμένης ιστορίας ανήκαν σε στούντιο διαφορετικό από εκείνο για το οποίο δούλευα. Απογοητευμένος βάλθηκα να γράψω το πιο προσωπικό, μεγαλεπήβολο και πιθανόν αυτάρεσκο φιλμ που θα μπορούσα ποτέ μου να σκαρφιστώ.

»Αρχισα τη συγγραφή ενός φουτουριστικού έπους με τίτλο »Megalopolis» και, ενώ ετοιμαζόμουν να δρομολογήσω την πραγματοποίησή του, συνέβη η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και ολόκληρη η χώρα βυθίστηκε σε πένθος. Τι να σου κάνει, σε μια τέτοια δύσκολη στιγμή, μια ταινία της οποίας το μήνυμα ήταν ουσιαστικά το να μετατρέψουμε τον κόσμο μας σε μια υπέροχη ουτοπία όπου όλοι οι άνθρωποι θα συνυπήρχαμε αρμονικά;

»Εκτός αυτού, εκείνη την περίοδο η βιομηχανία του θεάματος αποφάσιζε να γίνει πιο φειδωλή, πράγμα που σημαίνει ότι θα ήταν αδύνατο να υποστηρίξει την δαπανηρή δική μου ταινία. Κάπου εκεί έχασα τη διάθεσή μου να συνεχίσω. Συνειδητοποίησα την ήττα μου».

- Τι σας έκανε να ξαναβρείτε τη θέλησή σας;

«Είδα την κόρη μου να γυρίζει τις δικές της ταινίες εύκολα και γρήγορα, να ολοκληρώνει το «Χαμένοι στη Μετάφραση» με μικρό συνεργείο και σχετική άνεση στο Τόκιο και θυμήθηκα ξανά τον εαυτό μου, όταν ήταν νεότερος και περιπετειώδης. Ετοιμος να ρισκάρει ακόμη και το σπίτι του για να γυρίσει την ταινία που οραματιζόταν. Ανακάλυψα, επίσης, τη χαμένη ηδονή της γραφής. Κάθισα κι έγραψα μόνος μου έπειτα από πολύ καιρό ένα σενάριο και είπα ότι θα το φιλμάρω ανενόχλητος, με δικά μου χρήματα και χωρίς την ανάμειξη κανενός».

- Γυρίζοντας μια τόσο προσωπική και σε σημεία αυτοβιογραφική ταινία όπως το «Tetro», σας βοήθησε να μάθετε πράγματα για τον εαυτό σας τα οποία μέχρι προ τινος δεν γνωρίζατε;

«Κατάλαβα πόσο πολύ με σημάδεψε το γεγονός ότι ο μεγαλύτερος αδερφός μου, στον οποίο χρωστώ πολλές από τις γνώσεις που απέκτησα σε αυτή τη ζωή, με παράτησε όταν εγώ διένυα την πιο δύσκολη ηλικία. Θυμάμαι ότι ήμουν 13 ετών – η πιο εύθραυστη περίοδος για ένα αγόρι σαν εμένα το οποίο δεν είχε την παραμικρή ιδέα για το σεξ και δεν μπορούσε να φανταστεί ότι το κομμάτι εκείνο του σώματός σου που χρησιμοποιείς για να κάνεις την ανάγκη σου θα μπορούσε να χρησιμεύσει και για κάτι άλλο! Κανένας δεν βρισκόταν για να μου το πει αυτό. Αν τύχαινε να ρωτήσω τίποτα σχετικό τη μητέρα μου, εκείνη μου έδινε καμιά ανάποδη ή απειλούσε ότι θα το πει στον πατέρα μου.

»Σ” εκείνη τη δύσκολη φάσης της ζωής μου, ο αδερφός μου -που ήταν πέντε χρόνια μεγαλύτερος- διάλεξε να εξαφανιστεί για έναν πολύ πρακτικό λόγο: Ο πατέρας μου μας υποχρέωνε να μετακομίζουμε διαρκώς για τις ανάγκες της δουλειάς του και να αλλάζουμε συνέχεια σχολεία. Κι εκείνος (που ήταν άριστος μαθητής στο γυμνάσιο) αρνήθηκε να ξαναφύγει μαζί μας.

»Οταν, λοιπόν, όλη η οικογένεια μετακόμισε, εκείνος πήγε να μείνει με τη γιαγιά μας που ζούσε στη γειτονιά κοντά στο σχολείο του. Αυτό μου στοίχισε όσο τίποτε άλλο. Και να” μαι τώρα εδώ, εβδομήντα ετών, να κάνω μια ταινία για το πώς ένας μικρός αδερφός κατορθώνει να συμφιλιωθεί με τον μεγαλύτερο αδερφό του, που έσχει εξαφανιστεί για χρόνια. Και να συνειδητοποιώ ότι αυτή η ιστορία είναι υποσυνείδητα η δική μου».

- Υστερα από σαράντα χρόνια που ασχολείστε με το σινεμά, έχετε καταλάβει ποια είναι η παρόρμηση που σας σπρώχνει να συνεχίσετε;

«Πάντως, όχι το να βγάζεις χρήματα. Αν ήθελα να κάνω κάτι τέτοιο, θα είχα καταπιαστεί με ένα πιο σίγουρο και προσοδοφόρο επάγγελμα. Το να ασχολείσαι με την τέχνη σημαίνει να επιχειρείς πράγματα τα οποία δεν ξέρεις ότι μπορείς να κάνεις. Προτιμώ να είναι κανείς υπέρμετρα φιλόδοξος και να αποτυγχάνει από το να μην έχει καμιά απολύτως φιλοδοξία και να συμβιβάζεται με τη μετριότητά του. Εγώ και τεράστιες φιλοδοξίες είχα και μεγαλοπρεπώς απέτυχα και κανείς δεν μπορεί να με κατηγορήσει ποτέ ότι δεν προσπάθησα κάτι παραπάνω».

- Η παραγωγή κρασιού με την οποία ασχολείστε με μεγάλη επιτυχία εδώ και αρκετά χρόνια σας δίνει τόση ευχαρίστηση, όση και το σινεμά;

«Μου άρεσε πάντα το κρασί, αν και δεν είχα σκεφτεί ποτέ να ωφεληθώ από την εκμετάλλευση μιας τέτοιας επιχείρησης. Συνέβη, όμως, κάποια στιγμή οι Αμερικανοί να το ενσωματώσουν στην καθημερινότητά τους και, ξαφνικά, η επιτυχία με συνάντησε σαν από ατύχημα. Ασφαλώς, η παραγωγή κρασιού δεν ήταν αυτό που ήθελα να κάνω στη ζωή μου. Εγώ ήθελα να γράφω ιστορίες και να τις μεταφέρω στη μεγάλη οθόνη. Το κρασί μου παρείχε, ωστόσο, από ένα σημείο και έπειτα τα χρήματα που μου χρειάζονταν ώστε να μην είμαι πλέον υποχρεωμένος να παρακαλώ κανέναν για να κάνω μια ταινία».

«Θα γυρίζω πάντα ταινίες»

- Τι εφόδια σας βοήθησε να αποκτήσετε, ως άνθρωπος, η μακροχρόνια εμπειρία σας στον κινηματογράφο;

«Περισσότερη ψυχραιμία και διαύγεια, μάλλον. Νεαρότερος υπήρξα πιο ευέξαπτος και ανασφαλής. Οταν χάνεις την υπομονή σου, όμως, κάνεις κακό στον εαυτό σου. Κι εγώ προσπαθώ να είμαι όσο το δυνατόν πιο καλός άνθρωπος. Δεν ζήλευα ποτέ το παράδειγμα ενός Πικάσο, ας πούμε. Αυτός ο τόσο σπουδαίος καλλιτέχνης έτυχε στη ζωή του να είναι φριχτός οικογενειάρχης, ανεπαρκής πατέρας για τα παιδιά του και άστατος σύζυγος. Δεν θα ήθελα να είχε συμβεί αυτό και με μένα. Από τις επιλογές που κάνει ένας άνθρωπος στη ζωή του μπορείς να μάθεις τα πάντα για κείνον. Και οι δικές μου επιλογές ελπίζω στο πέρας της ζωής μου να μιλούν για έναν άνθρωπο ο οποίος θέλησε πάνω απ” όλα να είναι καλός».

- Θα συνεχίσετε να σκηνοθετείτε;

«Θα γράψω και θα γυρίσω όσο το δυνατόν περισσότερες ταινίες. Δεν μου απομένει όλος ο χρόνος του κόσμου πλέον. Μου αρέσει η ιδέα του ότι μεγαλώνω, πέρα ίσως από το γεγονός ότι δεν με κρατούν τα πόδια μου πλέον όπως παλιά. Αλλά όσο μπορώ ακόμη και στέκομαι, θα γυρίζω τη μία ταινία μετά την άλλη. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο.

Category: Χωρίς κατηγορία