Τέλος χρόνου, μάζεψα λοιπόν κάποιες από τις φωτογραφίες που τράβηξα στη διάρκειά του και σας τις παρουσιάζω. Γιατί ο τίτλος στα Αγγλικά; Τίποτα το ιδιαίτερο. Απλά, την προηγούμενη χρονιά η Ελλάδα ήταν στο επίκεντρο της διεθνούς ειδησιογραφίας.

Για τους περισσότερους από εμάς, το 2001 δεν ήταν και ο καλύτερος μας χρόνος (κάθε άλλο…). Για το 2012 οι προβλέψεις κάνουν λόγο για ακόμα χειρότερα (όσον αφορά την οικονομία -τουλάχιστον). Σίγουρα δεν μπορούμε να παραπονεθούμε ότι ζούμε σε ανιαρές εποχές…

Μόλις πριν από δυο χρόνια μας φαινόταν αδιανόητο ότι θα μπορούσαμε να ζήσουμε καταστάσεις όπως αυτές των γονιών μας (για όσους έχουν μια ηλικία γύρω στα πενήντα) ή των παππούδων μας (για τους νεότερους). Είχαμε συνηθίσει να θεωρούμε ως δεδομένο ότι, χρόνο με το χρόνο, το βιοτικό μας επίπεδο θα βελτιωνόταν (έστω και με δάνεια από τις τράπεζες). Φυσικά, πάντοτε υπήρχαν οι «άτυχοι», όσοι ζούσαν κάτω από τα επίσημα «όρια φτώχιας», αλλά… αυτοί ήσαν η «μειοψηφία» (λέξη αποστειρωμένη, που σε κρατά σε απόσταση) ή, έστω, έτσι θέλαμε να τους ονομάζουμε.

Και ξαφνικά… άξαφνα…

…η κρίση του 2008-2009 μας υπενθύμισε, με σκληρό τρόπο, ότι ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που δημιουργεί δομικές κρίσεις για το ίδιο το σύστημα, κρίσεις υπερπαραγωγής και υπερσυσσώρευσης που καθιστούν δύσκολη την απόσπαση υπεραξίας για τους καπιταλιστές. Κρίσεις που προκαλούν οικονομικές καταρρεύσεις, συνθλίβοντας τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων ξαφνικά και απότομα.

Οι περισσότεροι αριστεροί (ακόμα και αυτοί…) είχαν πιστέψει στο ιδεολόγημα ότι ο «σύγχρονος καπιταλισμός» ήταν «αλλιώς». Η παρέμβαση των κρατικών μηχανισμών (οι κεντρικές τράπεζες των αναπτυγμένων κρατών) οι οικονομικοί τεχνοκράτες των διεθνών οργανισμών (Παγκόσμια Τράπεζα, ΔΝΤ) δεν θα επέτρεπαν ποτέ στο σύστημα να βυθιστεί σε κρίση ανάλογη του 1930. Είχαν, υποτίθεται, βρει το μαγικό ραβδί που απέτρεπε στις κρίσεις να πάρουν ανεξέλεγκτη τροπή: το μόνο που χρειαζόταν ήταν να χαλαρώνουν τη νομισματική πολιτική σε περιόδους υφέσεων.

Και, ωστόσο, να που βρεθήκαμε ακριβώς εκεί, στη δεκαετία του 1930! Με ανεργία στο 25%, με εργαζόμενους που παλεύουν για τον επιούσιο, το ψωμί τους.

Κάποιοι θα ισχυριστούν ότι «τεχνοκρατικά» δεν βρισκόμαστε ακόμα στο 1930. Τότε δεν υπήρχε έστω και αυτό το κουτσουρεμένο «κράτος πρόνοιας» (δεν υπήρχαν επιδόματα ανεργίας) ενώ αντίστοιχη κρίση με της Ελλάδας δεν έχουν ακόμα οι περισσότερες, τουλάχιστον, ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Ωστόσο μια τέτοια προσέγγιση χάνει την ουσία: ουδέποτε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά δεν υπήρχε τέτοιας έκτασης φτώχια στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες, τόσοι άνεργοι, τόσοι άστεγοι, τέτοια επανεμφάνιση ακροδεξιών και φασιστικών κινημάτων. Και, ασφαλώς, για πολλές δεκαετίες στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες θεωρείτο ως δεδομένο ότι η οικονομία θα αναπτυσσόταν χρόνο με το χρόνο, ενώ οι οικονομικές υφέσεις διαρκούσαν το πολύ ένα έως δυο χρόνια (χωρίς να γίνονται αντιληπτές στους περισσότερους, τουλάχιστον μέχρι την κρίση του 1973-74). Σήμερα, οι ίδιοι οι «επίσημοι» οικονομολόγοι του καπιταλισμού ομιλούν για κρίση που θα κρατήσει περισσότερο και από μια δεκαετία.

Στην Ελλάδα τον προηγούμενο χρόνο υπήρξαν σοβαρές αντιστάσεις από τον κόσμο της εργασίας, θα πρέπει να είναι κανείς υπερβολικά μεμψίμοιρος για να τις υποτιμήσει. Είχαμε από τις μεγαλύτερες σε όγκο κινητοποιήσεις από τη μεταπολίτευση του 1974. Σίγουρα, δεν κατόρθωσαν να αποτρέψουν τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα -ή μάλλον, για να μιλήσουμε με πραγματικούς όρους, την καπιταλιστική βαρβαρότητα. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να υποτιμάμε βασικούς παράγοντες που καθόρισαν την πορεία των γεγονότων την προηγούμενη χρονιά.

Στην Ελλάδα (και όχι μόνο…) είχαμε την πλήρη εφαρμογή του «δόγματος του σοκ». Ύπουλα και απότομα, μια σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση (του ΠΑΣΟΚ) επέβαλε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα μια συνολική δέσμη νεοφιλελεύθερων μέτρων χρησιμοποιώντας αδίστακτα τον κρατικό κατασταλτικό μηχανισμό. Η αποφασιστικότητα των πολιτικών διαχειριστών των συμφερόντων της άρχουσας τάξης ήταν τόσο μεγάλη, που διακινδύνευσαν (και διακινδυνεύουν) την ίδια τη συνέχεια της ύπαρξης του ενός από τα δυο κόμματα εξουσίας: του ΠΑΣΟΚ.

Σε μια τέτοιου μεγέθους επίθεση, είτε το εργατικό κίνημα έχει μια συνολική ανταπάντηση (που συμπεριλαμβάνει και μια άλλη πρόταση οικονομικής και κοινωνικής διακυβέρνησης) είτε παγώνει, παραλύει από το μέγεθος της επίθεσης.

Δυστυχώς, η οικονομική κρίση ξέσπασε σε μια περίοδο όπου η Αριστερά ακόμα δεν έχει συνέλθει από την ταύτιση του σοσιαλισμού με τις χώρες του κρατικού καπιταλισμού (τις λεγόμενες χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού») που κατέρρευσαν το 1990-1. Παρ’ όλο που έχουν περάσει είκοσι χρόνια, ακόμα υπάρχει σύγχυση και ως προς τις χώρες που κατέρρευσαν (ποιο ήταν το κοινωνικό καθεστώς τους) και ως προς την προοπτική -τι είδους κοινωνία θα είναι αυτή που θα αντικαταστήσει τον καπιταλισμό.

Δεν είναι τυχαίο ότι η βασική προπαγάνδα που ακούγεται από τα ΜΜΕ και τα καθεστωτικά κόμματα είναι η αποτυχία του «κράτους ως επιχειρηματία». Ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία, η «οικονομία της αγοράς» είναι μονόδρομος.

Ασφαλώς, η κυρίαρχη προπαγάνδα αντιμετωπίζει πρόβλημα. Δεν υπάρχουν πλέον οι χώρες του κρατικού καπιταλισμού (η Κίνα μόνο με πολύ μεγάλη φαντασία μπορεί να χαρακτηριστεί «κομμουνιστική χώρα»). Η παγκόσμια οικονομική κρίση δεν προκλήθηκε από τον κρατικό τομέα της οικονομίας, αλλά από τον ιδιωτικό τομέα της πλέον νεοφιλελεύθερης χώρας του πλανήτη, των ΗΠΑ. Αν το κράτος «απέτυχε ως επιχειρηματίας» το ίδιο συμβαίνει και με τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας: το κυνήγι του κέρδους με κάθε κόστος από τους ιδιώτες καπιταλιστές οδήγησε το σύστημα στο γκρεμό (πλημύρισε ο πλανήτης με τοξικά ομόλογα) και χρειάστηκαν κρατικές ενέσεις τρισεκατομμυρίων ευρώ και δολαρίων για να διασωθεί ο ιδιωτικός χρηματοπιστωτικός τομέας στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.

Ωστόσο, τα προβλήματα της Αριστεράς και του κινήματος δεν επιλύονται αυτομάτως επειδή η κυρίαρχη ιδεολογία έχει τεράστιο πρόβλημα αξιοπιστίας. Οι ιδεολογίες επιδεικνύουν αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα σε πείσμα της πραγματικότητας. Η Αριστερά δεν έχει την πολυτέλεια της ασάφειας τόσο της προοπτικής όσο και του τρόπου που θα επιτευχθεί.

Η οικονομική κρίση είναι για το σύστημα ένα διακύβευμα αλλά και μια τεράστια ευκαιρία. Μια ευκαιρία που η άρχουσα τάξη την έχει αρπάξει για να αναδιατάξει τους ταξικούς της συσχετισμούς με τον κόσμο της εργασίας. Με το μαστίγιο της μαζικής ανεργίας καταργούνται εργατικές κατακτήσεις δεκαετιών, αυξάνονται τα ποσοστά κέρδους συμπιέζοντας τους μισθούς στο όριο της ελάχιστης επιβίωσης, ευελπιστώντας ότι φορτώνοντας τα βάρη της οικονομικής κρίσης στους εργαζόμενους θα ξεπεραστεί η κρίση κάποια στιγμή στο μέλλον.

Αλλά η οικονομική κρίση είναι και για τους εργαζόμενους ένα διακύβευμα και μια ευκαιρία. Είναι μια ευκαιρία, δρώντας συλλογικά οι εργαζόμενοι να αποδείξουν ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν τους καπιταλιστές ως ενιαία τάξη και επομένως ότι έχουν τη δυνατότητα να διαμορφώσουν την κοινωνία σύμφωνα με τα συμφέροντά τους.

Εμπλεκόμαστε στο κίνημα και ελπίζουμε…

…απαισιοδοξία του νου, αισιοδοξία της βούλησης.

Άγγελος Καλοδούκας