Του Μικαέλ Λεβί

Ας ξεκινήσουμε με το απόσπασμα από ένα κείμενο για την αστική δημοκρατία στη Ρωσία, που γράφτηκε στα 1906, μετά δηλαδή την ήττα της πρώτης Ρωσικής Επανάστασης: «Είναι απολύτως γελοίο να αποδίδεται στον σημερινό καπιταλισμό, με τη μορφή που αυτός εισήχθη στη Ρωσία ή που εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, οποιαδήποτε εκλεκτική συγγένεια προς την έννοια της δημοκρατίας ή ακόμη και της ελευθερίας. Αντίθετα, αυτό που πρέπει να γίνει είναι να τεθεί το ερώτημα κατά ποιον τρόπο οι έννοιες αυτές θα μπορούσαν μακροπρόθεσμα να ισχύσουν σε συνθήκες κυριαρχίας  του καπιταλισμού [1]».

Ποιος έγραψε αυτό το τόσο διορατικό σχόλιο; Ο Λένιν, ο Τρότσκι ή μήπως ο Πλεχάνοφ; Στην πραγματικότητα πρόκειται για απόσπασμα από τον Μαξ Βέμπερ, τον γνωστό αστό κοινωνιολόγο. Αν και ο ίδιος δεν ανέπτυξε ποτέ παραπάνω αυτή του την ενόραση, στο απόσπασμα αυτό επισημαίνει ότι υπάρχει μία εγγενής αντίφαση μεταξύ καπιταλισμού και δημοκρατίας. Η ιστορία του 20ου αιώνα μοιάζει να επιβεβαιώνει την άποψη αυτή: πολύ συχνά, όταν η εξουσία των κυρίαρχων τάξεων φάνηκε να απειλείται από το λαό, η δημοκρατία παραγκωνίστηκε σα μια πολυτέλεια μη βιώσιμη οικονομικά, και αντικαταστάθηκε από το φασισμό –η περίπτωση της Ευρώπης τις δεκαετίες του ’20 και του ‘30–  ή τις στρατιωτικές δικτατορίες – η περίπτωση της Λατινικής Αμερικής των δεκαετιών του ’60 και του ’70.

Ευτυχώς δεν είναι η περίπτωση της σημερινής Ευρώπης. Ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες, ωστόσο, με το θρίαμβο του νεοφιλελευθερισμού, έχουμε μια δημοκρατία χαμηλής έντασης, μια δημοκρατία χωρίς κοινωνικό περιεχόμενο, που έχει γίνει άδειο κέλυφος. Βεβαίως έχουμε ακόμα εκλογές. Φαίνεται, όμως, να υπάρχει ένα και μόνο κόμμα, το U.M.P (United Market Party, το Κόμμα της Ενωμένης Αγοράς), με δύο εκδοχές, που μεταξύ τους έχουν ελάχιστες διαφορές: τη δεξιά-νεοφιλελεύθερη εκδοχή, και την αριστερή-σοσιαλφιλελεύθερη.

Η συρρίκνωση της δημοκρατίας είναι ορατή ιδιαίτερα στην ολιγαρχική λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ασκεί ελάχιστη επίδραση, ενώ η εξουσία βρίσκεται σταθερά στα χέρια μη εκλεγμένων σωμάτων, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Σύμφωνα με τον Τζιαντομένικο Ματζόνε, καθηγητή στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας, και έναν από τους ημι-επίσημους θεωρητικούς της Ένωσης, η Ευρώπη χρειάζεται «μη πλειοψηφικούς θεσμούς», δηλαδή «δημόσιους θεσμούς που σκόπιμα δεν φέρουν καμία ευθύνη απέναντι στους εκλογείς, αλλά ούτε και προς τους εκλεγμένους»:  αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να προστατευτούμε από την «τυραννία της πλειοψηφίας». Σε θεσμούς σαν αυτοί, «προσόντα όπως η ειδίκευση, η επαγγελματική εχεμύθεια και η συνοχή (…) είναι πολύ πιο σημαντικά από την άμεση δημοκρατική λογοδοσία» [2]. Δύσκολα θα μπορούσε να φανταστεί κανείς μια πιο κραυγαλέα απολογία της ολιγαρχικής και αντιδημοκρατικής φύσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Με την παρούσα οικονομική κρίση, η δημοκρατία έχει κατέβει στο χαμηλότερο επίπεδο. Σ’ ένα πρόσφατο κύριο άρθρο της, η Le Figaro έγραφε ότι η παρούσα κατάσταση είναι εξαιρετική, και αυτό εξηγεί γιατί οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν είναι δυνατό να γίνονται πάντα σεβαστές: όταν οι καιροί της κανονικότητας επανέλθουν, τότε θα μπορούμε κάλλιστα να επαναφέρουμε και τη δημοκρατική νομιμότητα. Έχουμε, ως εκ τούτου, ένα είδος οικονομικής και πολιτικής «κατάστασης εξαίρεσης», με την έννοια που έδωσε στον όρο ο Καρλ Σμιτ. Αλλά ποιος είναι ο κυρίαρχος που έχει το δικαίωμα, σύμφωνα με τον Σμιτ, να κηρύξει την κατάσταση εξαίρεσης;

Ο απόλυτος και καθολικά κυρίαρχος σήμερα στην Ευρώπη είναι, όπως όλοι ξέρουμε, η παγκόσμια χρηματιστική αγορά. Οι χρηματαγορές υπαγορεύουν σε κάθε χώρα το ύψος των μισθών και των συντάξεων, τις περικοπές των κοινωνικών δαπανών, τις ιδιωτικοποιήσεις, το δείκτη της ανεργίας. Τελευταία κατονομάζουν άμεσα και τους επικεφαλής των κυβερνήσεων (όπως στην Ελλάδα και την Ιταλία), διαλέγοντας τους λεγόμενους «ειδικούς», πιστούς υπηρέτες των χρηματαγορών.

Ας δούμε από πιο κοντά μερικούς από αυτούς τους παντοδύναμους «ειδικούς». Από πού έρχονται; Ο Μάριο Ντράγκι, ο νέος επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, είναι πρώην αντιπρόεδρος της Γκόλντμαν Σακς· ο Μάριο Μόντι, πρώην Επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι επίσης πρώην σύμβουλος της Γκόλντμαν Σακς. Ο Μόντι και ο Παπαδήμος είναι μέλη της Τριμερούς Επιτροπής, ενός κλαμπ επίλεκτων πολιτικών και τραπεζιτών που συζητούν τι πρέπει να γίνει αποδώ και στο εξής. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τριμερούς είναι ο Πήτερ Σάδερλαντ, πρώην Επίτροπος, και πρώην μάνατζερ της Γκόλντμαν Σακς· ο αντιπρόεδρος της Τριμερούς, Βλαντιμίρ Ντλούχι, πρώην υπουργός Οικονομικών της Τσεχίας, είναι τώρα σύμβουλος της Γκόλντμαν Σακς για την Ανατολική Ευρώπη. Με άλλα λόγια: οι «ειδικοί» που έχουν αναλάβει να σώσουν την Ευρώπη από την κρίση, μέχρι πρότινος δούλευαν για μια από τις τράπεζες που ευθύνεται άμεσα για την κρίση των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ. Αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει μια συνωμοσία για να παραδοθεί η Ευρώπη στην Γκόλντμαν Σακς, απεικονίζει όμως την ολιγαρχική φύση των τεχνοκρατικών ελίτ που διοικούν την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Οι κυβερνήσεις της Ευρώπης αδιαφορούν για τις λαϊκές διαμαρτυρίες, τις απεργίες και τις μαζικές κινητοποιήσεις. Δε νοιάζονται για τη γνώμη ή τα αισθήματα του πληθυσμού: προσέχουν μόνο –σε ακραίο βαθμό μάλιστα–  τη γνώμη και τα αισθήματα των χρηματαγορών και των υπαλλήλων τους, των οίκων αξιολόγησης. Στην ευρωπαϊκή ψευδοδημοκρατία, το να συμβουλευτείς το λαό μέσω ενός δημοψηφίσματος αποτελεί επικίνδυνη αίρεση – ακόμα χειρότερα: ένα έγκλημα κατά της Αγίας Αγοράς. Όποιος πολιτικός ηγέτης –όσο καιροσκοπικοί κι αν είναι οι λόγοι που το κάνει– προτείνει μια τέτοια ιδέα (όπως, ας πούμε, ο Παπανδρέου), θεωρείται από την ευρωπαϊκή ολιγαρχία δημόσιος κίνδυνος και όλοι συμφωνούν ότι πρέπει αμέσως να απομακρυνθεί από τη θέση του, και να αντικατασταθεί από έναν αξιόπιστο ειδικό, κατά προτίμηση τραπεζίτη.

Καθώς η κρίση επιδεινώνεται και η λαϊκή οργή μεγαλώνει, αυξάνεται ο πειρασμός για πολλές κυβερνήσεις να στρέψουν την κοινή γνώμη προς έναν αποδιοπομπαίο τράγο: τους μετανάστες. Κάπως έτσι, ξένοι χωρίς χαρτιά, μετανάστες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, Μουσουλμάνοι και Τσιγγάνοι παρουσιάζονται ως η κύρια απειλή για τη χώρα. Αυτό φυσικά προσφέρει τεράστιες ευκαιρίες σε ρατσιστικά, ξενοφοβικά, ημι-φασιστικά ή και ανοικτά φασιστικά κόμματα, που αναπτύσσονται, και ήδη σε πολλές χώρες συμμετέχουν σε κυβερνήσεις. Πρόκειται για έναν πολύ σοβαρό κίνδυνο για τη δημοκρατία στην Ευρώπη.

Η μόνη ελπίδα είναι το ιδανικό για μιαν άλλη Ευρώπη, πέρα από το θηριώδη ανταγωνισμό, τις βάρβαρες πολιτικές λιτότητας και τα χρέη που πρέπει να πληρώνονται αιωνίως. Είναι εφικτή μια άλλη Ευρώπη – δημοκρατική, οικολογική και κοινωνική. Αλλά ο στόχος για μια τέτοια Ευρώπη δεν θα επιτευχθεί χωρίς τον κοινό αγώνα των λαών της Ευρώπης, πέρα δηλαδή από τα εθνικά σύνορα και τα στενά πλαίσια του έθνους-κράτους.  Με άλλα λόγια, η ελπίδα μας για το μέλλον είναι η λαϊκή αγανάκτηση, που έχει μεγαλώσει ιδιαίτερα ανάμεσα στη νεολαία και τις γυναίκες, σε πολλές χώρες. Για τους «αγανακτισμένους» διαδηλωτές, γίνεται όλο και πιο εμφανές ότι ο αγώνας για τη δημοκρατία είναι αγώνας ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό και, σε τελευταία ανάλυση, ενάντια στον ίδιο τον καπιταλισμό, ένα εγγενώς αντιδημοκρατικό σύστημα, όπως έδειξε ο Μαξ Βέμπερ, έναν αιώνα πριν.

Το παραπάνω κείμενο είναι η παρέμβαση του Μικαέλ Λεβί στην εκδήλωση του Red Notebook με τίτλο «Οι ειδικοί στην εξουσία. Και η δημοκρατία; – Κρίση, Ευρώπη, Αντικαπιταλιστική Αριστερά», που έγινε στο Στέκι Μεταναστών, την Τρίτη 27 Δεκεμβρίου 2011. Τις επόμενες ημέρες θα δημοσιεύσουμε επίσης τις παρεμβάσεις των Ελένης Βαρίκα, Μιχάλη Σπουρδαλάκη και Νίκου Γιαννόπουλου στην ίδια εκδήλωση, καθώς και τη συνέντευξη του Μικαέλ Λεβί στο Red Notebook, που είναι επικεντρωμένη στο συγγραφικό του έργο.

Σημειώσεις

[1] Max Weber, «Zur Lage der bürgerlichen Demokratie in Russland», Archiv für Sozialwissenschaft und Sozialpolitik, Band 22, 1906, Beiheft, p. 353.

[2] Παρατίθεται στο: Perry Anderson, Le Nouveau Vieux Monde, [Ο Παλιός Νέος Κόσμος], Marseile,  Agone, 2011, σ. 154,158.

Πηγή: rednotebook.gr