Μια ετεροχρονισμένη ταινιοκριτική



(Στην φωτό πάνω, αυτοφωτογράφιση του αληθινού Κρίστοφερ Μακάντλες στο εγκαταλελειμμένο λεωφορείο στην Αλάσκα)

Εντάξει… η ταινία κυκλοφόρησε τον Φλεβάρη του 2008, λίγο… παλιά είναι η αλήθεια.

Ωστόσο, τώρα την “κατέβασα”, τώρα της κάνω παρουσίαση. Άλλωστε (για όσους δεν την έχουν δει) είναι πανεύκολο να τη βρείτε στο διαδίκτυο και μάλιστα με πολύ καλούς υπότιτλους.

Είδα, λοιπόν, χτες την ταινία του Σον Πεν Into the wild. Ο ελληνικός τίτλος είναι Ταξίδι στην άγρια  φύση, συνεχίζοντας την άθλια πρακτική της παραποίησης των αυθεντικών τίτλων προικοδοτώντας με αυτόν τον τρόπο τις ταινίες με νοήματα που οι ίδιες δεν έχουν.

Πρόκειται για την ιστορία του 23χρόνου Κρίστοφερ Μακάντλες που εγκατέλειψε τα πάντα (γονείς, φοιτητικές σπουδές, την προοπτική μιας “προσοδοφόρας” καριέρας – δεν είχε και τίποτα άλλο να εγκαταλείψει στα 23 του…) και αφού περιπλανήθηκε σε διάφορα μέρη της Αμερικής τελικά κατέληξε στις ερημιές της Αλάσκα όπου και πέθανε από ασιτία (συγνώμη, το ξέρω αποκαλύπτω το τέλος, αλλά υποθέτω ότι γνωρίζεται τι έγινε στο τέλος γιατί η ιστορία βασίζεται σε αληθινά περιστατικά – ο  Κρίστοφερ Μακάντλες (1968-1992) ήταν υπαρκτό, πραγματικό πρόσωπο).

Στις ΗΠΑ η ζωή του έχει γίνει το αντικείμενο εκμετάλλευσης αλλά και διαμάχης. Το βιβλίο-βιογραφία του Krakauer, υπήρξε για δυο χρόνια (!) στη λίστα των bestsellers των New York Times . Η  επιτυχία του βιβλίου είχε σαν αποτέλεσμα την εμπορική εκμετάλλευση του (νέου) μύθου. Το εγκαταλελειμμένο λεωφορείο στην Αλάσκα όπου έζησε τους τελευταίους τέσσερις μήνες της ζωής του έχει γίνει τουριστική ατραξιόν. Εκτός από τον Σον Πεν έχει γυριστεί και ένα ντοκιμαντέρ , The Call of the Wild, από τον Ron Lamothe. Η ιστορία του  Μακάντλες έχει εμπνεύσει ένα επεισόδιο στο σίριαλ της αμερικανικής tv  το Millennium, ένα μουσικό άλμπουμ και μια σειρά από φολκ τραγούδια. Όχι και άσχημα για μια ζωή διάρκειας 23 χρόνων…

Η διαμάχη που έχει ξεσπάσει είναι, με μια έννοια, μεταξύ μιας “ριζοσπαστικής” ερμηνείας της ζωής του και μιας “συντηρητικής” κριτικής η οποία (εν πολλοίς) επικεντρώνεται στα περί “χαζομάρας” του Μακάντλες. Οι “συντηρητικοί” (που αρκετοί από δαύτους είναι πράγματι συντηρητικοί χωρίς εισαγωγικά) τονίζουν τον “ανεύθυνο” ερασιτεχνισμό του. Πήγε στην ερημιά της Αλάσκα χωρίς να έχει εκπαιδευτεί (ή έστω να γνωρίζει) τεχνικές επιβίωσης, χωρίς πυξίδα, χωρίς ούτε ένα χάρτη. Το αποτέλεσμα ήταν να πεθάνει από ασιτία επειδή δεν βρήκε ένα προσβάσιμο πέρασμα στο φουσκωμένο ποτάμι για να μεταβεί σε μια βάση με προμήθειες. Εάν είχε χάρτη, θα έβλεπε ότι το πέρασμα ήταν λιγότερο από ένα χιλιόμετρο πιο μακριά από εκεί όπου βρισκόταν…

Οι “ριζοσπαστικοί” (που, επίσης, αρκετοί από αυτούς είναι πράγματι ριζοσπαστικοί χωρίς εισαγωγικά) τονίζουν ότι ήταν ένας “επαναστάτης με αιτία”: ένιωθε αηδία για την υποκριτική ζωή των γωνιών του, αρνήθηκε να ζήσει μια κενή ζωή στο κυνήγι της επαγγελματικής καριέρας, διακατεχόταν από αποστροφή προς το κυρίαρχο καταναλωτικό μοντέλο που συνθλίβει ανθρώπινες ζωές στην αναζήτηση-συσσώρευση άψυχων αντικειμένων.

Ναι, (είναι η αλήθεια) αυτό που χαρακτηρίζει την οπτική της ταινίας του Σον Πεν είναι η ριζοσπαστική αντιμετώπιση της ζωής του  Μακάντλες. Σε συνδυασμό με την εξαιρετική σκηνοθεσία, τους πολύ καλούς ηθοποιούς, κάνουν την ταινία (πέρα από την αισθητική της πλευρά) πολύ καλή ευκαιρία για προβληματισμό. Θα έλεγα ότι πρόκειται για μια ταινία που όχι απλώς είναι καλή αλλά [και] πρέπει οπωσδήποτε να δείτε.

Ωστόσο θα ήθελα να επικεντρωθώ… στον “απελπισμένο ηρωισμό”.

Για (πολλοστή) φορά με εντυπωσιάζει (και τις περισσότερες φορές, όχι ευχάριστα) η τόση μεγάλη επιρροή που έχει το “αμερικανικό όνειρο” ακόμα και στην Αριστερά. Προσπαθούν να το τροποποιήσουν ώστε να μεταφέρει ένα (όντως) ριζοσπαστικό (αλλά όχι επαναστατικό) μήνυμα. Όπως στο “αυθεντικό” “αμερικανικό όνειρο”, ο ήρωας παρά και ενάντια στις αντιξοότητες, παρά και ενάντια στην ίδια την κοινωνία (μια κοινωνία που επιδιώκει το “ρεαλιστικό και εφικτό”), αυτός, ο ήρωας, θα επιζητήσει να επιτύχει “το αδύνατο”, το “προσωπικό του όραμα”, την προσωπική του αίσθηση δικαιοσύνης και ελευθερίας. Στην συντηρητική εκδοχή ο ήρωας θα πραγματοποιήσει το όραμά του ενάντια σε όλους και σε όλα όπως αρμόζει στους “πραγματικούς άνδρες” (π.χ. Θα φτιάξει ένα αποδοτικό ράντσο στο πουθενά, σε no man’s land (στην πραγματικότητα, παρά και ενάντια στους Ινδιάνους).

Στη ριζοσπαστική εκδοχή, ο ήρωας εξεγείρεται (ρητά ή άρρητα) από την αδικία της κοινωνίας. Σε κάθε περίπτωση έχουμε το άτομο, τον μοναχικό καβαλάρη, που δοκιμάζει τα δικά του ατομικά όρια. Ίσως η σύνοψη της ριζοσπαστικής μεταφοράς του “αμερικανικού ονείρου” να είναι το κλασικό φιλμ νουάρ. Ο ντετέκτιβ- ιππότης μπλέκεται σε απίθανες ιστορίες ίντριγκας που εξυφαίνουν διεφθαρμένοι μπάτσοι, πολιτικοί, γκάνγκστερ, τους οποίους υποκινούν συχνά πάμπλουτοι μεγαλοκαπιταλιστές. Ακόμα και η τελική του συντριβή (θυμηθείτε το Chinatown, υπό μια έννοια η επιτομή του είδους) μεγεθύνει τον ηρωισμό του. Τουλάχιστον ηθικά είναι δικαιωμένος: προσπάθησε αλλά τον συνέτριψαν. Η ήττα λειτουργεί ως (ηθικό) βάλσαμο. Λειτουργεί, πιστεύω, θετικά και σε σχέση με τους θεατές: η ήττα του ήρωα δεν τους “παραλύει” αλλά τους δίνει τις αναγκαίες ανάσες ώστε να σκεφτούν ως προς τα αίτια της ήττας του.

Ο ήρωας της ταινίας Into the wild  Κρίστοφερ Μακάντλες αηδιασμένος από την κοινωνία βρίσκει διέξοδο στην περιπλάνηση, στη φυγή από την κοινωνία. Τους μόνους που βρίσκει να συναναστραφεί είναι κάποια απομεινάρια των χίπις της δεκαετίας του 1960. Με άλλα λόγια, ανθρώπους (που όπως αυτός) βρίσκονται στην “έξοδο”, στο κοινωνικό περιθώριο. Ούτε καν του περνάει από το μυαλό ότι ενδεχομένως να είναι πιο “ηρωικό” να μείνει εντός της κοινωνίας και να παλέψει για μια άλλη κοινωνική προοπτική. Το όραμα της Αλάσκα, να ζήσει μόνος μακριά από κάθε άνθρωπο, χωρίς εφόδια, χωρίς γνώσεις επιβίωσης, χωρίς πυξίδα και χάρτη, του φαίνεται το δικό του, ατομικό Έβερεστ, η πραγμάτωση της δικής του ουτοπίας. Όχι, δεν πρόκειται για χαζομάρα. Πρόκειται για απελπισμένο ηρωισμό. Μπορεί και “μας αγγίζει”, μας συγκινεί, γιατί και εμείς αισθανόμαστε πολύ συχνά κοινωνική ασφυξία, αδιέξοδο στην αναζήτηση οποιαδήποτε λύσης μέσω συλλογικών διαδικασιών με άλλους ανθρώπους, πολύ συχνά αισθανόμαστε την ανάγκη να τα “βροντήξουμε όλα και να εξαφανιστούμε”. Να γιατί η ταινία συγκίνησε τόσους ανθρώπους που σίγουρα το όραμά τους δεν είναι να χαθούν σε κάποια ερημιά…

Αλλά πια είναι η ρίζα του “απελπισμένου ηρωισμού”;

Ακούγοντας τους υψηλούς καλεσμένους του καλοκαιριού (Χάουαρντ Ζιν, Νόαμ Τσόμσκι, Μάικλ Αλμπερτ) το ψυχανεμίζεσαι. Στις ΗΠΑ το εργατικό κίνημα ξεκίνησε φουριόζικα και ελπιδοφόρα (μην ξεχνάτε το 8ωρο είναι κατάκτηση του αμερικανικού κινήματος), αλλά συνετρίβη στις δεκαετίες του 1940 και 1950. Στη δεκαετία του 1960 το κίνημα ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, οι Μαύροι Πάνθηρες και το κίνημα των χίπις φάνηκαν αρχικά να ξαναζωντανεύουν την πίστη στις συλλογικές διαδικασίες. Ακολούθησε η δεκαετία της απογοήτευσης και μετά ήρθε η εποχή των γιάπις. Ήρθε η εποχή της Τ.Ι.Ν.Α. (There Is No Alternative): δεν υπάρχει εναλλακτική λύση [στο σύστημα, στον καπιταλισμό].

Όσοι δεν είχαν την δυνατότητα να “ανέβουν” στην αστική ιεραρχία (δηλαδή η συντριπτική πλειοψηφία) είχαν μονάχα δυο λύσεις. Είτε να μάθουν να ζουν με μισθούς επιβίωσης (οι πραγματικοί μισθοί [αφαιρώντας τον πληθωρισμό δηλαδή] για τους εργαζόμενους στις ΗΠΑ έχουν να αυξηθούν από τη δεκαετία του 1970!), είτε να πυκνώσουν τις στρατιές των αστέγων, να βρεθούν στο κοινωνικό περιθώριο.

Η εξατομικευμένη αναζήτηση λύσεων έγινε (ξανά) ο κανόνας. Καθόλου τυχαία ο Κρίστοφερ Μακάντλες του Into the wild είναι παιδί αυτής της εποχής. Της εποχής του θριάμβου του Ρίγκαν και του νεοφιλελευθερισμού. Και αποφασίζει, ευρισκόμενος απέναντι στην προοπτική του να γίνει γιάπις, την ηρωική έξοδο. Γι’ αυτό έχει όλη μας την συμπάθια. Συμπάσχουμε μαζί του.

Δεν πιστεύω να θεωρείται ότι όλα αυτά αφορούν μόνο τα… αμερικανάκια;

Μας αφορούν.

Μας αφορούν όσο οι συλλογικές διαδικασίες αποτυγχάνουν και φουντώνει η εξατομικευμένη απελπισία.

Πραγματικά είμαστε τυχεροί που γνωρίσαμε την εξέγερση του Δεκέμβρη. Ο  Μάικλ Αλμπερτ στην ομιλία του στο φεστιβάλ της εφημερίδας Βαβυλωνία παρομοίωσε το Δεκέμβρη με τον Γαλλικό Μάη του ‘68. Υπερβολή; Ίσως. Υπερβολή όμως που μας υπογραμμίζει ότι ο εναλλακτικός δρόμος στον απελπισμένο ηρωισμό είναι η ενεργητική κοινωνική δράση.

Άγγελος Κ

Category: Χωρίς κατηγορία